Eldraøkið og kommunal útjavning -- ein uppskrift uppá afturvendandi problem

Annika Olsen vitjaði DV-studio í kvøld og greiddi frá fyrireikingunum at leggja eldraøkið út til kommunurnar at umsita. Tá eg hoyrdi hana tosa um ein index-mun sum minkar, fór eg í blekkhúsið!

Har er einki skil á mátanum, kommunurnar skulu kompenserast fyri at yvirtaka eldraøkið frá landinum.

Man blandar tvey problem saman:

1. Landið hevur við skattalógum og millumlanda avtalum ígjøgnum nógv ár útholað inntøkugrundarlagið hjá kommununum, íalt er talan um eini 130 mió kr, sum kommunurnar hava verið noyddar at hækka kommunuskattaprocentið
2. Kommunurnar skulu yvirtaka eldraøkið, sum kostar umleið 400 mió kr, men til ber ikki at hækka kommunuskattin meira

Nr. 1 hevur rakt kommunurnar ójavnt, og kostnaðurin av nr. 2 er ymiskur fyri kommunurnar. Ofta eru somu kommunur hart raktar fíggjarliga í báðum førum. So tørvur er á útjavning.

Loysnin man hevur valt er, í staðin fyri at kompensera fyri nr. 2 vil man kompensera fyri gomlu syndina í nr. 1 umframt at endurrinda kommununum fyri botnfrádráttin (eini 180 mió kr), og so leggja eitt sindur aftrat (80 mió kr) fyri at samlaða upphæddin skal passa til nr. 2. Tí tað gevur størri útjavning. Og so hevur man rokna eitt index (100 er miðal) sum vísir at munurin millum tað hægsta (Tórshavn) og tað lægsta (haldi tað var Skopun) minkar. Men ikki nokk, so kommunurnar í Sandoynni fáa serligar treytir.

Tað verður ikki betri av, at samgongan hevur skapt eitt triðja problem, sum fær vaksandi avleiðingar í framtíðini í býtinum millum land og kommunur.

3. At framskunda skattin á pensjónir og koyra alla inntøkuna, sum er vaksandi, í landskassan, undirgravar inntøkurnar hjá kommununum í framtíðini, samstundis sum teirra útreiðslur av eldraøkinum fara at vaksa.

Tískil er man eisini greiður yvir, at í framtíðini noyðist vera afturvendandi samráðing millum land og kommunur, bæði um býtið millum land og kommunur, og býtislykil millum kommunurnar. Talan verður um ein politiskan maktkamp. Men embætisfólk skulu eisini í eldin, tí nýtt index skal roknast.

Tað er kanska fiskivinnupolitikkurin, sum er fyrmynd, tí uppskotið, man arbeiðir við, er eitt roknistykkið, hvør skal hava hvussu nógv, ikki princippir fyri, hvussu býtið ella útjavningin skal vera.

Hetta er hol í høvdið! At seta ein undarligan býtislykil upp, og so enntá rætta hann til so hann passar í 2013, har man ikki skilir hví roknistykkið passar, er uppskriftin uppá árliga afturvendandi problemir í framtíðini, tá samráðast skal um nýggjan býtislykil sum passar fyri tað árið. Ja, tað er jú akkra sum fiskivinnupolitikkurin.

Fyri tað fyrsta vil eg spyrja, hví landið ikki rindar fyri bæði 1 og 2, so kommunurnar kunnu lækka kommunuskattin við 130 mió kr? Tað hevði forrestin komið væl við hjá teimum lágløntu. Og hví skal landið fara avstað við øllum pensjónsskattinum, tá tað til 2011 varð býtt millum land og kommunur? Har eru 120 mió kr aftrat í framtíðini, sum kommunurnar kundu lækkað skattin, serliga til gagns fyri tey lágløntu.

Og fyri tað næsta vil eg spyrja, hví man ikki brúkar lykilin fyri kommunala útjavning, sum Búskaparráðið hjá Astrup og Róar mælti til í 2008? Tað tilmæli hevur saklig kriteriur (sum man kann viðgera) fyri útjavningina, og setir so fram ein matematiskan frymil, hvussu man roknar upphæddirnar út sum svara til princippini.

Svarið er, tíverri, at man í fyrisitingini heldur, at tað er ov innviklað hjá politikarum at skilja frymilin hjá Búskaparráðnum. So man ger heldur ein lykil, sum passar eitt ár í senn.

Í Fíggjarmálaráðnum eru fólk sum duga at lesa frágreiðingar hjá Búskaparráðnum og skilja einfaldar matematiskar frymlar, og kommunal útjavning er málsøki hjá FMR. Problemið er, at FMR hevur yvirtikið málsøkið frá nú niðurlagda Innlendismálaráðnum, sum fuckaði hetta málið upp við at blanda útjavning og eldraøkið saman.